Winterse warmte

Een koude wind giert over het land; ijs ligt op de sloten. De dagen zijn kort, de nachten zijn lang. Het is winter. Tegenwoordig hebben we centraal verwarmde huizen, maar dat was vroeger wel anders. Kastelen en landhuizen werden voornamelijk verwarmd door open haarden en later door kachels. Meestal werd er echter maar in een deel van de vertrekken gestookt. De middelen om te stoken waren beperkt, want hout en kolen waren kostbaar. Er werd in de koude maanden dan ook vooral geleefd in minder vertrekken die makkelijker verwarmd konden worden.

We zijn altijd al terughoudend geweest met het verwarmen van onze kastelen. Om de collectie zo goed mogelijk voor de toekomst te bewaren, hanteren we in de winter een historische temperatuur van zo’n 7 tot 14 graden. Brrr……

Bijzondere haardplaat

De oudste haarden van onze kastelen zijn te vinden op kasteel Hernen. Daar is een stenen schouw bewaard gebleven met fraai gotisch snijwerk. Behalve deze schouwen is op Hernen ook een bijzondere haardplaat bewaard. Deze is volgens overlevering afkomstig van kasteel Overhagen. Dit kasteel dat vlakbij kasteel Biljoen lag, werd recent teruggevonden bij archeologisch onderzoek.

haardplaat-kasteel-hernen
Kasteel Hernen. De stenen schouw met gotisch snijwerk

Veilig vuur

In het middeleeuwse kasteel Doorwerth was de zaal een van de belangrijkste vertrekken. Deze werd verwarmd door een grote open haard. In de zaal woonde, sliep en at de kasteelheer samen met zijn huishouding. Rond 1915 werd, na eeuwen van uitbreiding en verwoesting, de zaal ingericht als de vergaderzaal van de Commanderij Nederland der Johanniter Orde. Een grote, smeedijzeren vuurkorf behoorde tot de inventaris. Deze vuurkorf zorgde voor veiligheid. Door de onbrandbare korf van metaal, bleef het vuur op z’n plek. Bovendien kon de haard zo gemakkelijker worden schoongemaakt. De vuurkorf is een van de weinige objecten die op kasteel Doorwerth bewaard zijn gebleven na de brand in 1944.

kasteel Doorwerth vuurpot
De vuurkorf in de zaal van het kasteel Doorwerth

Met z’n allen rond het fornuis

De keukens van kastelen bevinden zich doorgaans in de kelder van het gebouw. Je denkt bij een kelder al snel aan een koude, vochtige ruimte, maar door de warmte die het fornuis gaf was de keuken een geliefde ruimte waar het personeel veel (vrije) tijd doorbracht.
Op een dergelijk fornuis werden in kastelen en landhuizen de maaltijden voor de bewoners, gasten en het inwonend personeel bereid. Het vuur werd vaak de hele dag brandend gehouden, van vroeg tot laat. Het duurde lang voordat een fornuis van deze omvang op temperatuur gekomen was.

Dit fornuis staat al lang op kasteel Cannenburch, maar komt er oorspronkelijk niet vandaan. In 1953, een jaar nadat het kasteel werd opengesteld voor publiek, werd het fornuis in de keuken geplaatst. Het komt van oorsprong uit een weeshuis in Zwolle, waar het in de 19e eeuw in gebruik was.

Kasteel Cannenburch fornuis
© Rein de Jong
Het fornuis in de keuken van het kasteel Cannenburch

Roeren door hete kolen en zand

Eind 19e eeuw was kasteel Ammersoyen in gebruik als clarissenklooster. In die tijd brandden er slechts in drie vertrekken kachels: in de keuken, de ziekenzaal en in de kamer waar de nieuw aan te stellen kloosterlingen woonden. In de andere vertrekken gebruikten de zusters vuurpotten als enige bron van verwarming. De bronzen vuurpot of vuurketel werd gevuld met hete kolen en zand waarna alles met een spateltje door elkaar werd geroerd.

Ammersoyen-vuurpot
vuurpot kasteel Ammersoyen

Lezen bij ‘Engels’ vuur

De bibliotheek van kasteel Rosendael werd in de koude wintermaanden verwarmd door een kachel van Engelse makelij. Op de voorzijde staat het opschrift ‘Coalbrookdale Company Shropshire’. Coalbrookdale ligt in de Ironbridge Gorge in Engeland en speelde een belangrijke rol in het ontstaan van de industriële revolutie. Het hier geproduceerde ijzer was van superieure kwaliteit. Het gaf aanzien om zo’n kachel te bezitten.
De kachel uit de 19e eeuw behoort tot de oorspronkelijke inrichting, die achterbleef na het overlijden van Willem Frederik Torck baron van Pallandt (1892-1977), de laatste particuliere eigenaar van Rosendael.

Kasteel-Rosendael-bibliotheek-interieur
© Rein de Jong

Warme kindervoetjes

De kleintjes die in deze houten kinderstoel werden gezet, hadden al snel lekker warme voetjes. Onder de spijlen, bij de voeten is namelijk een kastje met gaatjes gemonteerd. Hierin kan een testje (een klein bakje voor smeulende kooltjes) gezet worden, zodat de voeten van het kindje verwarmd worden. Eenzelfde houten kinderstoel is te zien op huis Zypendaal. Ook de inboedel van de familie De Woelmont die tussen 1824 en 1856 eigenaar was van kasteel Ammersoyen bevat zo’n kinderstoel. Dergelijke stoelen werden in serie gemaakt; er zijn er nog veel bewaard gebleven.

Zypendaal kinderstoel

De luxe van warm, stromend water

Tegenwoordig is het vanzelfsprekend om warm water in huis te hebben, maar honderd jaar geleden was dat niet zo. Permanent warm water in huis hebben was een luxe.
Huis Verwolde werd bij een verbouwing in 1926 van moderne gemakken voorzien. In een van de dienstvertrekken in het onderhuis werd een verwarmingskelder of calorifière geplaatst. In deze ruimte werd water verwarmd, zodat er altijd warm, stromend water voorhanden was. Waarschijnlijk was er in de wijde omgeving nauwelijks een huis dat daarover beschikte.

Verwolde-interieur-badkamer-aangrenzend-aan-grote-slaapkamer
© Frank Peters
Huis Verwolde, de badkamer grenzend aan grote slaapkamer.

Winterpret voor jong en oud

De winterkou bracht ook een hoop plezier met zich mee. De uitgestrekte vijvers en de heuvels op landgoederen leenden zich uitstekend voor een middagje winterpret. De houten duwslee die op kasteel Rosendael is te zien, zal zeker gebruikt zijn tijdens mooie winterse dagen. De steenrood geschilderde slee is op de zijkanten en voorkant voorzien van wintertaferelen. Deze zijn fraai omlijst door Hindelooper schilderwerk. Op een oude foto is te zien dat de kasteeleigenaren de ijspret gunden aan iedereen in de omgeving.

Duwslee op kasteel Rosendael
Sluit activiteiten
Geldersch Landschap en Kasteelen

Bezoek een kasteel

De Gelderse kastelen zijn magische poorten, elk uniek door zijn ligging, bouwstijl en rijke geschiedenis. Ze vertellen je in geuren en kleuren hoe onze voorouders leefden, soms tot wel tot 700 jaar terug. Ook rondom elk kasteel is veel te zien en beleven. Ontdek ze allemaal!

Boek je tickets

Koop hier kaarten voor je kasteelbezoek of reserveer een kasteelactiviteit.

Sluit activiteiten
Geldersch Landschap en Kasteelen

De natuur in

Bezoek een natuurgebied of landgoed

Je vindt onze 161 natuurgebieden in elke uithoek van de provincie. We beheren bijna 12.000 hectare Gelderse natuur. Van de groene Veluwe, het waterrijke Rivierengebied tot het coulissenlandschap van de Achterhoek. Laat je verrassen en ontdek de natuur bij jou in de buurt.

Kies een activiteit

Ontdek de Gelderse natuur op de manier die bij je past.