Huis Verwolde
In de noordelijke Achterhoek ligt een statige buitenplaats op dezelfde plek waar eerder al twee middeleeuwse huizen stonden: huis Verwolde. Dit verfijnde neoclassicistisch woonhuis, het eerste van Gelderland in deze stijl, was zes generaties lang in handen van de familie Van der Borch van Verwolde. Vol toewijding zorgde deze familie voor het huis tot aan de overdracht aan Geldersche Kasteelen in 1977. Een grootschalige restauratie was niet nodig, maar het huis had onderhoud nodig en daarnaast legde GLK zich toe op een omvangrijk herstel van de tuin en later op het minutieus herstel van details in het interieur.
Huis Verwolde in hoogtijdagen
Al vanaf de bouw is huis Verwolde in vele opzichten een bijzonderheid. Zo werd het in 1776 gebouwd in slechts 9 maanden tijd, oftewel één bouwseizoen; uitzonderlijk voor een huis van dit formaat. Dit was te danken aan een sterke drijvende kracht die zeer betrokken was bij de bouw: eigenaar Frederik Willem van der Borch, tevens de voortvarende bouwheer van huis Verwolde. Hij bouwde het huis op een unieke wijze samen met architect Philip Willem Schonck, bekend van zijn werk voor stadhouder Willem V. Vanwege zijn grote opdrachten voor de stadhouder was de architect zelf niet in staat de bouw op locatie te begeleiden. In plaats daarvan lichtte hij zijn ontwerpen voor huis, interieur en tuin toe in 42 brieven met aanwijzingen aan bouwheer Van der Borch. Hierdoor is de totstandkoming van het huis op een bijzonder gedetailleerde manier vastgelegd.
Zes generaties lang bewoonde de familie Van der Borch het huis, van 1777 tot 1977. Velen drukten hun eigen stempel op het huis, de tuin en het landgoed. Zo kreeg het huis in 1890 enkele nieuwe toevoegingen, zoals een nieuw bordes, een koetshuis met paardenstal en een oranjerie. Een ingrijpende verbouwing volgde in 1926-1927. Voor het eerst sinds lange tijd kwam er toen weer een gezin met kinderen wonen. Om meer ruimte te creëren, werd het dak verhoogd, werd een toren aangebouwd met plaats voor kinderkamers, kwam er een logeerverdieping boven in het huis en dienstvertrekken in het onderhuis. Ook kreeg het huis moderne voorzieningen als elektriciteit, centrale verwarming en telefoon. Bij deze verbouwing werden het 18de-eeuwse interieur en de neoclassicistische decoraties als Italiaans stucwerk en geschilderde behangsels echter zoveel mogelijk gespaard.
Huis Verwolde in verval
In de Tweede Wereldoorlog was huis Verwolde enige tijd in gebruik als sanatorium. Tbc-patiënten uit het Haags sanatorium werden hier tijdelijk gehuisvest, waarmee inname door de Duitse bezetter werd voorkomen. Beschadiging door de oorlog bleef zo beperkt zoals aan het geschilderde behangsel in de Chinese kamer, waar de stapelbedden tegenaan zouden hebben gestaan.
In de decennia na de oorlog veranderden de omstandigheden echter dusdanig dat bewoning door de familie Van der Borch niet langer mogelijk bleek. Door het politieke klimaat en de torenhoge belastingen waren de kosten in de jaren 70 voor veel particuliere landgoedeigenaren niet meer op te brengen. Dit lot trof ook huis Verwolde, waardoor de toenmalige eigenaar A.Ph.R.C baron Van der Borch besloot de zorg voor huis en tuin aan Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen over te dragen. Hij verkocht het voor een gereduceerde prijs en met de verplichting het huis een culturele bestemming te geven. Een familielid van de baron schonk hiervoor het aankoopbedrag. De rest van het landgoed bleef wel in particulier bezit van de familie Van der Borch.
Direct na de verwerving besloot GLK het herstel van de tuin groots aan te pakken. In tegenstelling tot het huis was deze namelijk wel degelijk achteruitgegaan. Het formele tuinontwerp uit 1926 van Hugo Poortman bevond zich op dat moment in een ‘slaapstand’, als gevolg van de almaar gestegen kosten voor onderhoud van onder meer borders en paden. Met het herstel werd het oorspronkelijk geometrisch ontwerp weer tot leven gewekt. In de decennia daarna volgde een continue stroom aan herstelprojecten aan zowel tuin als huis, waaronder de bordestrap aan de voorzijde. Bijzonder detail: bij de restauratie hiervan werd een ingemetselde fles gevonden met daarin de namen van de personen die de oorspronkelijke bordestrap hadden gebouwd.
Oog voor detail
Ook talloze details in het interieur kregen de aandacht die ze verdienden, waarbij de aanpak veelal conserverend van aard was. Onder meer de 18de-eeuwse behangselschilderingen ondergingen een omvangrijke restauratie. Vooral die in de Chinese kamer waren sterk vervallen door een goed bedoelde, maar verkeerd uitgepakte herstelpoging na de Tweede Wereldoorlog, waarbij honderden spijkers dwars door het behang waren geslagen. De wanddecoraties zijn nu door GLK met nauwkeurig vakwerk liefdevol gerestaureerd. Ook de zogenaamde ‘witjes van Verwolde’, reliëfschilderingen in lichte tinten verspreid door het huis, kregen een hoognodig herstel. Al deze herstelprojecten konden plaatsvinden dankzij steun van de Provincie Gelderland, fondsen en particuliere bijdragen.
Huis Verwolde vandaag de dag
Sinds 1982 zijn huis Verwolde, de tuin en het omringende bos Oranjewoud opengesteld voor publiek. Het huis is nu weer compleet in bewoonde stijl ingericht, waarbij vertrekken hun oorspronkelijke functies hebben teruggekregen, inclusief de Chinese kamer en de eetkamer. Samenwerking met de Stichting Familie van der Borch van- en tot Verwolde is hierbij van onschatbare waarde gebleken. De stichting spant zich in om inrichtingsstukken die met de geschiedenis van Verwolde verbonden zijn, terug naar het huis te halen. Hierdoor bevat huis Verwolde van alle opengestelde kastelen en landhuizen het grootste percentage objecten die nog verbonden zijn met de oorspronkelijke bewoners. Onder meer zijn door de familie Van der Borch gebruikt meubilair, zilver en porselein weer in het huis ondergebracht, evenals familieportretten. In de tuin en het omringende park zijn vele bijzondere bomen te bewonderen, waaronder een judasboom, een zakdoekjesboom en een unieke collectie naaldbomen in het pinetum.
